Warsztaty „Jak mieszkać?”. Programowalny polimorfizm

Manifest. Programowany polimorfizm.

Budynek – zwłaszcza mieszkalny – nie powinien być traktowany jako niezmienny obiekt (jak myśli się o nim tradycyjnie), ale miejsce, w którym zachodzi proces (w tym wypadku: viviere – życie/mieszkanie), podatny na zmiany system otwarty.
Na zintegrowany system składają się dwa podstawowe elementy: bazowa struktura definiująca podstawowy kształt budynku (szkielet lub jak określa to N. Hebraken „support”) oraz – zmieniające się w czasie i definiowane przez użytkowników – wypełnienie („infill”).

Bazowa struktura stanowi trwały, współdzielony przez wszystkich użytkowników, szkielet, który można dowolnie wypełnić – zarówno na etapie projektowania inwestycji, jak i później – modyfikując układ i wyposażenie adekwatnie do zmiennych w czasie potrzeb. Struktura bazowa obejmuje główną szkieletową konstrukcję nośną budynku z trzonem klatki schodowej oraz szachty instalacyjne. Otwarty plan kondygnacji pozwala na dowolną aranżację, przy czym dla lokali mieszkalnych przewidziano wstępne propozycje funkcjonalno-przestrzenne, które mogą być potraktowane jako wyjściowe przez przyszłych mieszkańców.
Na wypełnienie budynku składają się przede wszystkim: funkcja/program obiektu oraz – definiujące granicę poszczególnych funkcji i pomieszczeń – elementy fizycznych wydzieleń przestrzeni takie jak ściany działowe i ściany osłonowe.

Struktura bazowa

Szkielet trzonu mieszkalnego budynku powinien być oparty o kompaktowy układ punktowy, z pojedynczą klatką schodową, zapewniający optymalne warunki dla lokali mieszkalnych oraz podatny na dalsze ewentualne modyfikacje. W poziomie parteru układ może być podobny lub zostać powiększony do wspólnej bazy dla kilku trzonów mieszkalnych. Regularny układ konstrukcyjny i niewielkie rozpiętości pozwalają na zrealizowanie głównej struktury nośnej zarówno jako żelbetowej, jak i szkieletowej drewnianej.

Wypełnienie
Wyjściowe założenia funkcjonalne.

W ramach otwartego systemu możliwe jest wprowadzenie dowolnych, zmiennych w czasie, funkcji odpowiadających na oczekiwania użytkowników budynku lub zapotrzebowanie społeczne, wynikające z lokalizacji obiektu. Wszystkie funkcje publiczne i semi-publiczne powinny zostać zlokalizowane na poziomie, dostępnego z poziomu terenu, parteru. W wypadku zabudowy uzupełniającej funkcje publiczne powinny obejmować przestrzenie wspólne dla mieszkańców i społeczności sąsiednich budynków (świetlice, pracownie, przedszkola, centra aktywności lokalnej, ewentualne niewielkie lokale użytkowe), zaś funkcje semi-prywatne, zarezerwowane do użytkowania wyłącznie przez mieszkańców, mogą obejmować: klub mieszkańca, pralnię, wspólną jadalnię lub kuchnię, itp. Rodzaj i układ poszczególnych rodzajów funkcji powinien zostać ustalony na podstawie planowanego sposobu użytkowania obiektu (kooperatywa, co-housing, selfmade) przy współpracy z przyszłymi mieszkańcami. Funkcje zewnętrzne powinny uwzględniać potrzeby społeczności lokalnej.
Lokale mieszkalne powinny zostać zlokalizowane na kondygnacjach powyżej parteru, zaś na stropodachach należy wydzielić przestrzenie do wspólnego użytku i semi-prywatne – do zagospodarowania przez mieszkańców.

Wielkość i układ przykładowych podstawowych jednostek mieszkalnych zostały określone na podstawie analizy aktualnych standardów i preferencji użytkowników.

Wypełnienie
Ściany międzylokalowe, działowe i osłonowe

Przebieg ścian wewnętrznych zdefiniowany jest wyłącznie założonymi funkcjami i układem pomieszczeń i może podlegać modyfikacji lokalnie (w obrębie np.: lokalu mieszkalnego), jak i całościowo. Wszystkie elementy oparto o powtarzalny moduł, który pozwala na elastyczną aranżację. Fasada – jako element istotny dla ogólnego ładu estetycznego – może pozostać neutralna i niezależna od ewentualnej funkcjonalnej różnorodności we wnętrzu, jednak przyjęte modularne rozwiązanie pozwala na modyfikacje także w tym zakresie.

Zmienność

Otwarty system pozwala na dowolne rozmieszczenie funkcji na etapie planowania oraz ewolucyjne zmiany. Na etapie projektowania możliwe jest uwzględnienie konkretnych potrzeb i oczekiwań użytkowników (wielkość i układ lokali mieszkalnych, rodzaje i wielkości funkcji towarzyszących, w tym przestrzeni wspólnych). Systemowy polimorfizm pozwala na ewolucję funkcji budynku adekwatnie do zmieniającej się struktury wiekowej mieszkańców, potrzeb wszystkich, a nawet pojedynczych użytkowników, czy zmian wynikających z ogólnych procesów społecznych.

Trwałość.

Trwałość budynku nie powinna być mylona z tradycyjnymi koncepcjami architektonicznymi, które przedstawiają budynek jako monumentalny obiekt, a nie zmieniający się proces. Budynek zbudowany z uwzględnieniem opisanych powyżej założeń jest z natury znacznie bardziej zmienny niż obiekt tradycyjny. Ciągłe dostosowywanie się do zmieniających się potrzeb i interakcja z użytkownikami sprawia, że budynek wydaje się zjawiskiem tymczasowym. Tylko główna struktura, a nie wypełnienie, pozostaje stabilne i ma trwać tak długo, jak to możliwe (vide: D. Eberle: „lasting at least 200 years”). Elementy wypełnienia powinny poddawać się łatwym modyfikacjom, lecz nadawać się do ponownego użycia lub recyklingu.

Modularność

Struktura bazowa oparta jest o moduł konstrukcyjny będący wielokrotnością 120 cm. Modularność zapewnia możliwość wykorzystania zalet prefabrykacji lub nawet wytwarzania in situ niektórych, mniej skomplikowanych elementów (np.: modułów ścian wypełniających lub obudów elewacyjnych).

Ekonomia użytkowania

Zwarta bryła części mieszkalnych wraz z centralnym trzonem komunikacyjnym i systemem szachtów pozwala na skuteczne wykorzystanie pasywnych rozwiązań w zakresie wydajności energetycznej budynku.

Bibliografia:

HABRAKEN, N. J. 1972, Supports: An Alternative to Mass Housing
KENDALL, S. and TEICHER J. 2000, Residential Open Building, London and New York:
E & Fn Spon
WAECHTER-BÖHM L. (ed.) 2000, Carlo Baumschlager / Dietmar Eberle: House-ing
, Wien / New York: Springer.